ñannde 25 awiriilu 2025

Keewal mbaandi Kunndaara ndin no haani sifeede. Ko ɗun waɗi si tawi ko e nder weltaare mawnde e innde ardiiɗo Hawtaandi ndin Seneral Maamadii Dummbuyaa, mi tawiri wonnde miɗo haani arude tawdee e mon sabu jikke ɗe laamu ngun fawiɗen e demal.

On yaafoto seeɗa mi yiltitoo, mi sifoo ko feƴƴi ɓaawo ɗoo. E hitaande 2008 fewndo tawunoo ko mi yaakitoraaɗo fii wonndiigu e weldintino jamaajiɗin e huuwondire hakkunde ñinnirɗe ɗen e yurmondiral, ko min jaɓɓinoo tuŋaarankeeɓe artiranooɓe ɓen fow. Mi tawuno ontuma yeru 80% e sukaaɓe artiranooɓe ɓen immorde e leydi Espaañ ko jeyaaɓe Kunndaara. Ɗun aaninin-mi fota. Mi wi’itii, ko honno ndii leydi alɗirndi ngalu demal yo tawu hara sukaaɓe mun fow no feri yaari Espaañ, tawa ko yo ɓen mooɓe artiree?

Mi yewtiduno e ardiiɗo fedde PAM nden  Moodi Ajiiji Jeng ontuma nun, mi inni mo hita o additu ñaameteeji fii faggirde almuuɓe ɓen ka duɗe, ko yo o jiwɗin, o jiñina fii demal ngal, o soodita e juuɗe remooɓe ɓen Kunndaara ɗoo, o sennditana duɗe ɗen. Mi tentinana on wonnde men waawaano ñinnugol nden eɓɓoore saabu ngantooji heewuuɗi.

Ko ɗun waɗi e ngaal, ɓay sukaaɓe yeñinooɓe fii demal tawii lan, wonii nii lebbi jeegoo maa jeeɗiɗi hiɓe lanndoo ballal, mi weltori mi inni ko en gooto e nduu muraadu ɗoo.

Woodii ko ɓe lanndii wano jasugol boyli (fooraasi ) fii mojobe rewɓe remooɓe, aawooɓe basalle ɓen.  Mi fodi kisan ballal an e ɗen banŋe ɗon.

Wa ontuma hari ko fii fooraasiji ɗiɗi men yewtunoo. Kono hannde wonndude e SEG on hiɗen eɓɓani foraasiiji jeeɗiɗi fii jiñinngol rewɓe aawooɓe bassal ɓen yo ɓe waawu gollugol e saa’i fow.

E miɗo miijii, ko min tigi kippata fii yo tawu e nder lewru hara fooraasiiji ɗin illinii ndiyan. E kadi mi lanndoto SNAP on immorde e yaakitorde ardiigu leydi ndin yo ɗuɗɗin fooraasiiji ɗin e nder laral Kunndaara e Gaawal ngal. Fii no boyli heɓora cenɗe fow e no demal ngal ɓantora e nokkuure nden.

Mi waɗay ɗun faandaare an. Mi anndii wonndema Kunndaara no alɗi e banŋe demal. Gila hitaande e feccere miɗo faami ɗun, fewndo ko mi arunoo Bajaar, en wattanay hilla wano gerduɗen non ka laral Kankan wurniten demal hutollo Gaawal e Kunndaara. Sabu hottollo ko demal moƴƴayngal e ngal laral wona sombo ko ɓanti nokkure nden.

En wattanay hilla fii mun, mi anndintina hiɗon mari aƴƴanɓe fii mun, gollidee e maɓɓe, wano Moodi Abdullaahi Tuure. Oo neɗɗo haari ko o koolaaɗo kaydi ka yaakitorde fii faggudu e wintaari. Jooni ko waajinorteeɗo ka yaakitorde fii faggudu e wintaari. E kadi ko kanko woni laamiiɗo yaltuɓe ɓe Kunndaara. Huuwondiree e makko fii Kunndaara nafitoree anndal makko ngal.

Hannde Bimmbi fewndo mi yewtidaynoo e Moodi Abdulaahi Tuuree mi anndintini mo wonnde yaakitorde faggudu ndun e wintaari ndin, ko banŋe winntaari ndin tun ɓe dolnori, anndaale ko faggudu ndun ɓantata leydi.

Ko goonga en neeɓii seppude e nder niwre, kono hewtii ka weeta. Immee wattoɗon e maggal tanoɗon ko gasata ɓantugol ka mon. Ko tippude e ɗun mi weltantoo ɓee imminɓe ngol bertol demal. Mi watta ɗon weltanagol remooɓe ɓe Gine bisaawo, ɓe Gambii, e ɓe Senegaali.

Huuwondirgol e hoore eɓɓoore golle, ñinna ɓuttu e laral ngal, ɗuyta ferugol gol fayɓe ɓen, annda wonndema ɗun nafataa ngenndi. Gaalal mawngal ngal, ko ligganagol jamaa on, yimɓe dowri ɓen sabu ko ɗun ɗon tun newinta ɓantal ngal.

Sukaaɓe Bajaar, sukaaɓe Kunndaara hita on haaɓu, en golliday fii yo tawu ko arata yo mawnu ɓuri nii. Moodi Abdullaahi Tuuree no anndi nii nii meɗen yewtidude e Wasinton wonndude e liggotooɓe ɓen ka FMI e ka Banki winndereyakoojo. E no hen piiji buy hittayɗi on.

Ko ɓay mi yi’ii mojobe sonnaaɓe no waɗa jarsiisi mun on, mi tawi ko goonga maɓɓe. Si mi yi’aano ɗun ɗoo mi anndataa ko ɓe miiji. Fewndo ƴewtannde nden e leydi manden, e ka ley fitaare; mi innuno, si en heɓii faabo mo miliyon 100 dala, haray miliyaaruuji 500 faran Gine huutorte fii wallitagol sonnaaɓe e sukaaɓe jokkuɓe fii ɓantal demal ngal. E men halfintaa ɗun goɗɗo, ko bankiiji gasayɗi on newinannde ñamaande men wattata e sooke mun. Fii si on yoɓɓii yo woɓɓe kadi waawe ñawleede. E hitaande kala men ɓeyditay haa ɓantal demal ngal huuɓa leydi ndin e nder dumunne pooɗiiɗo.

Jawdi ndin, laamu ngun ko hay huunde serindaaki. Ko e saa’i jowaɓo e hoore subaka men hewti ɗoo hanki immorde Telemele, heerikoo, Sagale, Caangel Boori. Kilomeeter 25 gila duuɓi, haa ko wonuɗen ɗoo ɗun waɗaaka ndole, fii jogindirgol ɗatal ngal.

E lewru noowammbur 2023 mi aruno Kunndaara mi rewri e ngaal ɗatal, mi yi’i masinji no golla fii yiitindingol on km 25 haa ka woni ɗoo ɗun gasaali. E ngal ko men arata ko a pew oto amen goo yaha ka fonngo hakkee ndugguwii. Ko alla faabii men.

Ko fii honɗun haɗi gila lebbi sappo e jeetati golle ɗen lannaali. Mi humpondiray e yaakitoraaɗo fii ɗate ɗen fii muuɗun. Sabu miɗo anndi ɓantal demal ko bee yaada e ɓantal ɗate. Ko bee ƴanɗe hara hinaa laana-baaki.

Ɗun no tawaa e faandaareeji ɗi yaakitorde fii ɗate nden halfinaa. Ko yo tawu ɗoo e hitaande nden lannude yo taawu laana-baaki luttaa hay e nokku e hoore canɗi Gine ɗin. Ɗun no lanndii golle buy, e aƴƴere. Kono si ɗun laataaki ngaluuji buy boyray en.

Ko ɗun si tawi ko bee men ƴewtoo on sabu yiidigal men ngal jiñinay gollooɓe ɓen rerɗinaɓe e golle maɓɓe ɗen. Miɗo jarna on sabu dokke ɗe waɗanɗon men ɗen.

Mi weltorii, e kadi on hollii wonnde hiɗon waawunoo waɗude ɓuri nii tentinii si ardiiɓe ɓen no jonnitude on hannduyeeji mon ɗin fow. Mi etoto fii yo fodaareeji Lanɗo men on, Seneral Maamadii Dummbuyaa fow yo ñinne no haaniri e nokku ka haani. Hita on haaɓu lannditee hannduyeeji mon ɗin fii no tottireɗon haqqeeji mon ɗin. Fii yo tawu ɗoo e ko arata hara men ñinnii ko heewi.

Remooɓe e aynooɓe Kunndaara, men golliday e mon, fii yo tawu hara e nder ko dummunne hakindiiɗo, Bajaar e Kunndaara yo wonu  saagaare ginenaaɓe ko ɗun woni haɓugol baasal, ko ɗun woni liggagol fii yo sonnaaɓe ɓen finu, firna. Sabu si on wattanii hilla mojobe ɗen fow, ko mojobe sonnaaɓe.

Miɗo jarna on sanne.